Opzienbarende ontdekkingen over taal: boekrecensie

Milfje Meulskens – welke wrede ouders zouden hun kinderen zo’n naam geven? Niemand, het blijkt het schrijverspseudoniem te zijn van twee taalkundigen. Gelukkig.

Marten van der Meulen, die nu promovendus is en zich beroepsmatig bezighoudt met onderzoek naar taaladvies en taalverandering, en Sterre Leufkens, die is gepromoveerd op typologisch onderzoek naar transparantie van talen. Marten speelt ook klarinet en Sterre is gek op legpuzzels. Dus dat zit wel goed.

Samen onderhouden ze het blog De taalpassie van Milfje Meulskens, waar ongeveer één keer per week een vermakelijk en informatief stukje over taal verschijnt. Het begon allemaal in 2012, en toen verschenen er wel drie per week. Het onderhavige boek is vermoedelijk gebaseerd op de stukjes van hun blog – ik heb in elk geval een paar blogstukjes gevonden die op de stukjes in het boek lijken.

Als de dertig stukjes inderdaad zijn geselecteerd op basis van de honderden bijdragen aan hun blog van de afgelopen jaren, dan krijgen de lezers van het boek uiteraard het neusje van de zalm te lezen. En het is inderdaad smullen. Mogelijkerwijs hebben de auteurs de artikelen geselecteerd op basis van de verrassingswaarde en vernieuwingen in de wetenschap; het zijn immers stuk voor stuk recente opzienbarende ontdekkingen over taal en talen.

De stukjes in het boek zijn allemaal ongeveer precies twee-en-een-halve bladzijde lang. Elk stukje heeft een kadertje met wat extra informatie, en ze zijn bijna allemaal voorzien van een getekende illustratie. De onderwerpen zijn fascinerend en de auteurs zijn goed geïnformeerd. Ik heb in elk geval geen enkele fout kunnen ontdekken, in tegenstelling tot het populariserende werk van een andere Nederlandse scribent over taal.

De onderwerpen zijn uiterst gevarieerd en altijd interessant. Waar werd bijvoorbeeld de oertaal van het Nederlands gesproken? Dat blijkt in de buurt van het oostelijke deel van Turkije gewest te zijn – Meulskens schrijft “meer dan 3000 jaar geleden”. Zeg maar gerust 6000 tot 10.000 jaar geleden. Baby’s beginnen al in de baarmoeder hun taal te leren. Er is een universeel woord dat mensen gebruiken als ze hun gesprekspartner niet verstaan (alleen het Deens schijnt een uitzondering te zijn). Lidwoorden schijnen uit het Nederlands te verdwijnen. In Nicaragua is in de laatste decennia een nieuwe gebarentaal ontstaan. De auteur van het Nederlandse volkslied blijkt een nogal saaie en totaal onbekende psalmendichter te zijn, die destijds met ezelsoren werd afgebeeld. Computertechnieken met big data hebben dat, eigenlijk per toeval -en geheel onverwacht- aangetoond.

Idiomen zijn het zout in de pap voor taalkundigen, omdat ze uit meerdere woorden bestaan maar toch maar één betekenis hebben. Onderzoekers timmeren flink aan een weg om te verklaren welke weg sprekers hiermee kunnen bewandelen. Viel je dat op: als je er iets aan verandert, dan is het tuinhek van de dam!

Unknown 1 1

Sommige talen zijn rijk aan woorden voor kleuren, zoals de meeste talen van Europa. Maar andere talen hebben misschien maar twee of drie woorden voor kleuren (donker, licht, rood). Sommigen talen zijn arm aan woorden voor geuren, het Nederlands en het Deens bijvoorbeeld. We hebben geen woorden zoals kamloh, hetgeen ongeveer betekent dat het ruikt als rook, een bad of een oud huis. Maar de Jahai en Maniq talen in Azië hebben wel een heleboel woorden voor geuren. Zij zullen Europese talen wel enorm primitief vinden.

Recent onderzoek heeft verder aangetoond dat het dogma van De Saussure, de grondlegger van de moderne taalkunde, dat de vorm van woorden onafhankelijk is van de betekenis, helemaal niet klopt. We vinden bijvoorbeeld allemaal dat een fantasiefiguur met punten beter takete kan heten. Een baluba heeft daarentegen eerder ronde vormen.

Als jouw taal zegt dat de maan mannelijk is (der Mond in het Duits) dan heeft hij eerder een baard dan als de maan vrouwelijk is (la luna in het Spaans) – dan denk je meer aan lippenstift. Voor de zon (die Sonne, el sol) is het dan weer omgekeerd.

Shakespeare bleek allerlei schunnige woordspelingen te maken. De uitspraak van every hour kon zowel “ieder uur” betekenen als “elke hoer”, zo toonde onderzoek naar klankveranderingen aan. En die vieze ouwe man deed het expres!

Om SMS-taal en Fecesbook (of hoe heet het ook al weer; ik geloof dat ik hier een Freudiaanse typfout maak) te gebruiken met al die afko’s, moet je goed taalkundig inzicht hebben. En ook sociolinguïstisch inzicht, omdat ze goed weten dat ze dat niet in hun sollicitatiebrief moeten doen. Kan een computer humor leren? Tot nu toe alleen maar flauwe grappen. Schrijffouten bieden taalvorsers inzicht in de werkingen van de hersenen: je brein registreert fouten, maar verschillende typen fouten worden op andere plekken in je hersenen ontmaskerd.

Nou, zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan met alle onthullingen over nieuwe taalwetenschappelijke bevindingen uit dit boekje. Het Milfjeblog timmert al een paar jaar aan de weg, dus ze zijn een stuk verder dan Lingoblog. Toch schreef Milfje over ons veel jongere blog: “Wat een leuk blog!”. En dat geldt dan wederzijds.

Lingoblog gaat een paar van Milfje’s stukjes (niet uit het boek, maar van het blog) ook op Lingoblog uitbrengen in het Deens, zodat ook Deense lezers ervan mee kunnen genieten. Met toestemming. U kunt er naar uit zien!

1 gedachte over “Opzienbarende ontdekkingen over taal: boekrecensie”

Laat een antwoord achter aan Mary Eggermont-Molenaar Reactie annuleren